| Δυτική Αφρική |
 |
Βασικά Μουσικά χαρακτηριστικά | Μουσικά Όργανα | Σενεγάλη | Μάλι | Νίγηρας | Νιγηρία | Γκάνα |Ακτή Ελεφαντοστού | Γουινέα | Λιβηρία | Σιέρα Λεόνε | Γκάμπια | Γουινέα Μπισάου | Βιβλιογραφία |Δισκογραφία | Τα μουσικά παραδείγματα του άρθρου
Βασικά μουσικά χαρακτηριστικά Το γεγονός ότι σπάνια οι μουσικοί της Δυτικής Αφρικής μιλούν και γράφουν για τη μουσική τους έχει ελαχιστοποιήσει τις πηγές των γνώσεων του Δυτικού κόσμου για την τόσο σημαντική μουσική αυτής της γωνιάς του πλανήτη. Αυτό λοιπόν που μπορεί εύκολα να πετύχει κανείς είναι το να διαμορφώσει μια επιφανειακή γνώση αρχικά, βασισμένη στις παρακάτω γενικεύσεις:
Παρόλο που πολλοί αντιμετωπίζουν τη μουσική της Δυτικής Αφρικής ως ένα ομοιογενές σύνολο, δεν πρέπει εδώ να παραβλέψουμε ότι η γεωγραφία της χώρας, με την έρημο και τη σαβάνα στο Βορρά και τα δάση στο Νότο, έχει συμβάλλει σημαντικά στη διαμόρφωση διαφορετικών εθνικών μουσικών παραδόσεων, όπως θα δούμε παρακάτω. Πολύ συχνά, η μουσική της Δυτικής Αφρικής έχει εμπνεύσει δυτικούς καλλιτέχνες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο γνωστός συνθέτης Philip Glass, που, γοητευμένος από την αισθητική αρτιότητα και την καλαισθησία αυτής της μουσικής, συνεργάστηκε με τον δυτικοαφρικανό συνθέτη Foday Musa Suso. Εδώ έχουμε την ευκαιρία να ακούσουμε ένα απόσπασμα από αυτή τη συνεργασία, όπου η ενισχυμένη με ηχητικά εφφέ κόρα συνδυάζεται με δυτικά ακούσματα στο πιάνο. Έγχορδα Στη Δυτική Αφρική υπάρχουν τρεις βασικές κατηγορίες εγχόρδων οργάνων. Η πρώτη περιλαμβάνει τα έγχορδα που παίζονται με δοξάρι. Η δεύτερη κατηγορία αποτελείται από τα νυκτά έγχορδα. Και στις δύο αυτές κατηγορίες συναντάμε όργανα με 3 έως 5 χορδές, με ηχεία κατασκευασμένα από κολοκύθες ή ξύλο. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι τα μονόχορδα όργανα, με δοξάρι ή νυκτά. Ένα από αυτά είναι το μόλο (molo) Η τρίτη κατηγορία εγχόρδων της περιοχής περιλαμβάνει τα όργανα που ανήκουν στην οικογένεια της άρπας. Εδώ συναντάμε το πιο χαρακτηριστικό ίσως όργανο της Δυτικής Αφρικής, την κόρα (kora) Το όργανο αυτό προέρχεται από την παράδοση των βασιλικών αυλών, διαθέτει 19 ή 21 χορδές, και εκτελείται μόνο από άνδρες επαγγελματίες μουσικούς.
Πνευστά Πρόκειται μάλλον για την κατηγορία οργάνων που παίζει τον μικρότερο ίσως ρόλο στη μουσική της Δυτικής Αφρικής. Ο διαχωρισμός τους σε υποκατηγορίες ακολουθεί αυτόν της δυτικής μουσικής, δηλαδή υπάρχουν (μεταξύ άλλων) πνευστά που ανήκουν στην οικογένεια του φλάουτου, όργανα που παραπέμπουν στα χάλκινα πνευστά και πνευστά που ανήκουν στην οικογένεια του όμποε, όπως η ευρέως διαδεδομένη αλγκάιτα (algaita).
Κρουστά Με δεδομένη την κυρίαρχη θέση του ρυθμού στη μουσική της (Δυτικής) Αφρικής, είναι ευνόητο ότι η σημαντικότερη κατηγορία οργάνων είναι αυτή των κρουστών. Ειδικότερα, τα κρουστά που προσδίδουν στη μουσική της Δυτικής Αφρικής το ιδιαίτερο χρώμα της, σε σχέση με τις υπόλοιπες περιοχές της ηπείρου, είναι τα ιδιόφωνα κρουστά, και περισσότερο αυτά που παράγουν μελωδικούς ήχους. Χαρακτηριστικά είναι το μπίρα (mbira), ένα είδος λαμελλόφωνου και το μπάλα (bala) , ένα είδος ξυλόφωνου με 15 έως 19 τόνους. Φυσικά, χρησιμοποιούνται και ιδιόφωνα χωρίς συγκεκριμένο τονικό ύψος, όπως τα κουδούνια, που παίζονται κυρίως από γυναίκες. Όσον αφορά τα μεμβρανόφωνα κρουστά, ο πιο διαδεδομένος τύπος τυμπάνου είναι το τάμα (tama) που έχει δύο επιφάνειες που χτυπιόνται με τα χέρια ή με μπαγκέτες. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα όργανα αυτά συνήθως δεν παίζονται από επαγγελματίες μουσικούς, και γι αυτό λίγες είναι οι σχετικές έρευνες που έχουν εκπονηθεί από τους εθνομουσικολόγους.
Σενεγάλη Πρόκειται για μία σημαντική μουσικά –και όχι μόνο- χώρα της Δυτικής Αφρικής, που έχει δεχθεί συγχρόνως έντονη ισλαμική επιρροή (στα βόρεια) και σχετική Ευρωπαϊκή επιρροή (στις ακτές του Ατλαντικού). Στη χώρα αυτή συναντάμε τον θεσμό των γκριότς (griots). Πρόκειται για ένα αξίωμα που κληροδοτείται από γενιά σε γενιά και αποδίδεται στους επαγγελματίες μουσικούς και υμνωδούς, συνεχιστές της προφορικής ιστορίας του τόπου.
Μάλι Το Μάλι υπήρξε ήδη από τον 13ο αιώνα ένα από τα πιο πλούσια κράτη της Αφρικής. Ο συνδυασμός της ευμάρειας από τα ορυχεία του χρυσού, με τα εκτεταμένα εμπορικά δίκτυα, την αριστοκρατική τάξη που πατρονάριζε τις τέχνες, και την ελάχιστη επαφή με τη Δύση (τουλάχιστον μέχρι τον 19ο αιώνα), ευθύνεται για τη φήμη της μουσικής παράδοσης της χώρας, ως αρχέγονης, εκλεπτυσμένης και με μεγάλη επιρροή σε όλη τη Δυτική Αφρική.
Νίγηρας Η ιστορική, γλωσσολογική και πολιτιστική ανομοιότητα που οφείλεται κυρίως στο επί σειρά εκατονταετιών ταραχώδες πολιτικό καθεστώς της χώρας, στέρησαν από τον Νίγηρα μια ενιαία μουσική -και κατ’ επέκταση εθνική- ταυτότητα. Παρόλα αυτά, υπάρχει μια στοιχειώδης ομογένεια στη μουσική παράδοση της χώρας, η οποία οφείλεται κυρίως στην επιρροή του Ισλάμ και την επαφή με τον πολιτισμό της Ακτής της Γουινέας και της Βόρειας Αφρικής μέσω του εκτεταμένου δικτύου νομάδων της χώρας.
Νιγηρία Πρόκειται για μια από τις πιο μουσικά αντιφατικές χώρες της Αφρικής. Παράγοντες όπως η συνύπαρξη της μουσικής εξεχουσών μουσικών ομάδων (χαρακτηριστικό παράδειγμα οι μουσικές γιορούμπα και χάουζα) συμβάλλουν στη δημιουργία ενός ασαφούς περιγράμματος της μουσικής της χώρας. Αν θα έπρεπε να συνοψίσουμε τη γενική εικόνα των μουσικών ειδών και οργάνων της Νιγηρίας, τότε θα αναφερόμασταν στη συνύφανση της ισλαμικής επίδρασης από το Βορρά, με τα εντελώς διαφορετικά εγχώρια μουσικά χαρακτηριστικά της μουσικής του Νότου.
Γκάνα Οι μουσικές παραδόσεις της χώρας αντικατοπτρίζουν την ποικιλία των μουσικών υφών όλης της Δυτικής Αφρικής, γιατί, παρόλο που η Γκάνα είναι μια συγκριτικά μικρή χώρα, κατοικείται από διάφορες εθνοτικές ομάδες που διατηρούν ιστορικούς, πολιτιστικούς και γλωσσικούς δεσμούς με κοινωνίες έξω από τα γεωγραφικά σύνορα τους κράτους.
Ακτή Ελεφαντοστού Και εδώ, η ποικιλομορφία του πολιτισμού και της γλώσσας έχει σημαντικό αντίκτυπο στη μουσική της χώρας. Κατά συνέπεια, στην Ακτή Ελεφαντοστού επικρατούν τέσσερις εντελώς διαφορετικές μουσικές παραδόσεις, που ακολουθούν τις ισάριθμες γεωγραφικές υποδιαιρέσεις.
Γουινέα Πρόκειται για μία ιδιαζόντως πλούσια χώρα, όχι τόσο με την έννοια του υλικού πλούτου (παρόλο που σε σχέση με άλλες φτωχές αφρικανικές χώρες ακόμα κι αυτό θα ίσχυε), αλλά περισσότερο με την έννοια του ανθρώπινου δυναμικού. Η γεωγραφία της χώρας, η ιστορία και η πολιτική της εξέλιξη την τοποθέτησαν στο σταυροδρόμι ανάμεσα στις χώρες της Αφρικής, διαμορφώνοντας έτσι το πλούσιο και γεμάτο αντιθέσεις μουσικό υπόβαθρο της Γουινέας.
Λιβερία Στη χώρα υπάρχουν αρκετές εθνοτικές ομάδες που καλλιεργούν ξεχωριστές μουσικές παραδόσεις, πάντα όμως πολύ κοντά (λόγω της γεωγραφικής τους γειτνίασης) σε αυτές των χωρών της ακτής της Γουινέας. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει η παράδοση των Κπέλλε, για τους οποίους οι εθνομουσικολογικές έρευνες έχουν συλλέξει πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία. Εδώ, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε την εκτεταμένη πολιτιστική επιρροή που δέχθηκε παράλληλα η χώρα από το ισλαμικό στοιχείο.
Σιέρα Λεόνε Η χώρα αυτή, παρά το μικρό της μέγεθος, παρουσιάζει μια εντυπωσιακή ποικιλία στις μουσικές της παραδόσεις, γεγονός που οφείλεται στην συνύπαρξη διαφορετικών εθνοτικών ομάδων, αλλά και στην αλληλεπίδρασή τους. Επιπρόσθετα, η μουσική είναι στενά συνδεδεμένη με το χορό, το θέατρο, την αφήγηση και τις εικαστικές τέχνες. Ακόμα και άλλες τέχνες, όπως η γλυπτική, συνδέονται άμεσα με τη μουσική, μέσω της χρήσης των μασκών και των κουστουμιών των χορευτών που ενσαρκώνουν διάφορα πνεύματα, αλλά και μέσω της διακόσμησης των παραδοσιακών οργάνων.
Γκάμπια Είναι η μικρότερη σε έκταση χώρα της Δυτικής Αφρικής. Λόγω της γεωγραφικής της θέσης, ακριβώς ανάμεσα στο βόρειο και το νότιο τμήμα της Σενεγάλης, η επιρροή της από την τελευταία είναι αισθητή σε όλες τις εκφάνσεις της μουσικής παράδοσης. Και εδώ συναντάμε τον θεσμό των γκριότς, των επαγγελματιών αυτών μουσικών, οι οποίοι όμως αποκαλούνται με διαφορετικό σε κάθε περίπτωση όνομα στην παράδοση κάθε μιας από τις τέσσερις βασικές εθνοτικές ομάδες της χώρας.
Γουινέα Μπισάου Η χώρα αυτή, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, βρίσκεται μουσικά πολύ κοντά στις παραδόσεις της Σενεγάλης και της Γκάμπια. Η μουσική και ο χορός, είτε σε παραδοσιακές είτε σε πιο σύγχρονες φόρμες, παίζουν ζωτικό ρόλο στην καθημερινή ζωή των περισσότερων ανθρώπων της χώρας. Υπάρχουν ειδικά τραγούδια σχεδόν για κάθε έκφανση της ζωής, ενώ μουσική και χορός αποτελούν καταλύτες της θρησκευτικής φλόγας.
|
Η μουσική έχει λειτουργικό χαρακτήρα και σπάνια μπορεί να νοηθεί αποσπασμένη από τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής.
